Ten artykuł pomoże Ci zgłębić wiedzę na temat:

• Analizy fizykochemicznego charakteru substancji czynnych a ich zdolności przenikania,

• Absorpcji przezskórnej, mechanizmu absorpcji przeznaskórkowej i kinetyki transportu przezskórnego,

• Skutecznych nieinwazyjnych metod wspomagających transport składników aktywnych w głąb skóry.

PRZENIKANIE SKŁADNIKÓW AKTYWNYCH – Nowoczesna kosmetologia opiera się na możliwie najskuteczniejszym oddziaływaniu innowacyjnych składników, jak i rozmaitych bodźców na ludzką skórę, czego rezultatem winien być pożądany efekt zabiegowy. W analizie poszczególnych produktów istotna jest ich realna możliwość przenikania do określonych struktur skóry oraz znalezienie metod wspomagających ten mechanizm.

Na wstępie pod rozwagę trzeba by było poddać, co rozumiemy przez pojęcie przenikania składników przez skórę i jakie zadanie w kosmetologii jest celowe. Otóż inne oczekiwania stawiamy substancjom leczniczym/terapeutycznym, które mają za zadanie poprzez skórę wniknąć do ustroju, a inne kosmetykom, których działanie winno głównie skupić się na obszarze skóry. Oczywiście są od tego pewne odstępstwa i niektóre cząstki aktywne wykorzystywane w kosmetologii czy tradycyjnej kosmetyce mają zdolność przenikania głębiej i dotarcia do układu krążenia. Niemniej jednak największym wyzwaniem dla substancji kosmetycznych jest samo pokonanie bariery warstwy rogowej.

O przenikaniu słów kilka

W związku z codziennym narażeniem skóry na czynniki środowiska zewnętrznego rzadko mamy zachowane całkowicie prawidłowe jej cechy. Z czasem nawet drobne uszkodzenia kumulują się, co w efekcie skutkuje pogorszeniem jej kondycji i wyglądu zewnętrznego. Aby temu zapobiegać, substancje zawarte w kosmetykach muszą mieć szansę przeniknięcia i przeciwdziałania tym procesom. Kluczowe jest, abyśmy zrozumieli samą absorpcję przezskórną, mechanizm absorpcji przeznaskórkowej i kinetykę transportu przezskórnego, bo na tym poziomie wiedzy znajomość bariery i funkcji warstwy rogowej wydaje się być oczywista. Zjawiska charakteryzujące transport to:

• absorbsja,
• adsorpcja,
• penetracja,
• resorpcja.

A mechanizm przenikania substancji określają pojęcia:

• transepidermalny,
• transdermalny,
• transfolikularny.

Oczywiste wydają się uwarunkowania transportu przez skórę związane z jej stanem, charakterem fizykochemicznym związku oraz zastosowanym podłożem.

Za najskuteczniejszą z fizycznych metod nasilenia penetracji uznana jest jonoforeza

Substancje aktywne

Analizując zatem fizykochemiczny charakter substancji czynnej winno skupić się na jej wielkości, kształcie i charakterze chemicznym cząstek. Przenikanie jest szczególnie ułatwione, kiedy masa cząsteczkowa jest niewielka (500–1000 Da), a kształt dostosowany do nieco trudnej drogi pomiędzy korneocytami. Cząsteczka, która będzie dość długa, linijna lub rozgałęziona, będzie miała zasadniczo utrudnione zadanie. W aspekcie charakteru chemicznego warto zauważyć, że najłatwiej będą przenikały cząsteczki amfifilowe w stosunku do liofilowych, wnikające i pozostające w cemencie międzykomórkowym, trudno uwalniając się z bazy o charakterze lipidowym oraz hydrofilowe, których największą zdolność przenikania moglibyśmy wykorzystać w przypadku maksymalnie uwodnionej skóry. Jednak do tej analizy należy dołączyć rodzaj podłoża, które ułatwi bądź nie przenikanie substancji czynnych. Wnikanie substancji jest wypadkową samego rodzaju cząsteczki w odniesieniu do charakteru i postaci podłoża. Ponadto przenikanie przez skórę substancji aktywnej zmienia się w zależności od formy fizykochemicznej, w której jest zawarta. Czyli dla danej cząsteczki powinno się dobrać odpowiednią formę fizykochemiczną, a rodzaj samej emulsji musi być zgodny z cechami fizykochemicznymi transportowanej cząsteczki. Obecnie doniesienia naukowe stoją na stanowisku, że mikroemulsje typu O/W lub W/O ułatwiają wnikanie. Jest to uzasadnione wielkością kropli fazy wewnętrznej pomiędzy 10 a 100 nm oraz zawartością wysokiego stężenia substancji powierzchniowo czynnych (do około 30 proc.).

Mechanizm wchłaniania

Sam proces absorpcji jest zjawiskiem biernej dyfuzji, która zachodzi na poziomie każdej z warstw skóry. W pierwszej kolejności cząsteczki przechodzą przez barierę skórną o charakterze lipidowym, następnie dyfundują przez całkowicie uwodnione warstwy naskórka i dalej do hydrofilowej skóry właściwej. Kolejno napotykają sieć naczyń włosowatych, które częściowo je wchłaniają i tym sposobem rozprowadzane są ogólnoustrojowo. Oczywiście pełne przenikanie i działanie ogólnoustrojowe mogą mieć substancje o działaniu terapeutycznym.

Jednym z największych wyzwań współczesnej kosmetologii jest umożliwienie przedostania się substancji przez nieuszkodzoną skórę. Wciąż prowadzone są nowe badania w poszukiwaniu metody skutecznego dostarczenia substancji czynnych przez warstwę rogową.

Czym dysponujemy?

W związku z tym, że najtrudniejszym zadaniem – o czym już wspomniałam – jest przedostanie się substancji przez nieuszkodzoną skórę, prowadzone są obszerne badania w poszukiwaniu metody skutecznego dostarczenia substancji czynnych przez warstwę rogową. Od lat powszechnie stosowane metody to:

• środki chemiczne,
• liposomy,
• okluzja,
• fizyczne metody nasilenia penetracji (np.: jonoforeza, sonoforeza, porowatość termiczna),
• masaż,
• mikroigły.

Jednocześnie piśmiennictwo naukowe donosi, że każda z tych metod posiada swoje mankamenty. W przypadku środków chemicznych, które najczęściej powodują chwilowe uszkodzenie struktur warstwy lipidowej warstwy rogowej naskórka, możemy mówić o często występującym podrażnieniu. Alternatywą wydały się liposomy, ale po całkowitej analizie naukowcy uznali, że rozwiązanie jest nieco przeceniane i działanie liposomów często nieskuteczne. Kolejne analizowane rozwiązania to fizyczne metody nasilenia penetracji, takie jak jonoforeza, sonoforeza czy porowatość termiczna. Przy wszystkich wspomnianych metodach dochodzi do zaburzenia prawidłowej mikrostruktury warstwy rogowej, co związane jest bezpośrednio z powstaniem mikroskopowych kanałów wodnych, które pozwalają na zwiększoną penetrację. Za najskuteczniejszą z metod fizycznych uznana jest jonoforeza.

W przypadku ich zastosowania konieczne jest ścisłe kontrolowanie warunków prowadzonej terapii, aby nie doprowadzić do oparzenia, podrażnienia czy uszkodzenia tkanek. W całościowej analizie należałoby wnikliwie sprawdzić wszystkie nowe, pojawiające się urządzenia, stosowane parametry i możliwe realne oddziaływanie ich na tkanki. W tym omówieniu nie możemy zapomnieć o klasyce kosmetyki i zastosowaniu od dawna znanego masażu, ale należy tu jasno określić, że droga przezmieszkowa uwarunkowana jest przez samą kondycję mieszków włosowych.